آیا شعر هیأتی میتواند نسخه نجات شعر امروز فارسی باشد؟/ چنگ زدن به عروق الوثقای شعر

به گزارش «سراج24»، شاید هر کسی در این روزگار نظی- اگر چه گذرا- به حال و روز هنر اول ایران زمین بیفکند و امروز شعر را با دیروز و پریروزش قیاس کند و قدر و قدرت تاریخی شعر و شاعر را با جاه وجایگاه کنونی اش بسنجد، با این پرسش پر افسوس همنوا شود که«ای شعر پارسی که بدین روزت اوفکند؟ »

عرضم از طرح این مسأله اینک نه آن است که به سیاق سنت گرایان، «تقصیر» را به گردن نوگرایان و  جریان های ادبی پس از نیما بیندازم و از خیانت روشنفکران به ادبیات فارسی سخن کنم و نه اینکه به شیوه روشنفکران از «قصور» و عقب ماندگی فهم عامه و زیبایی شناسی سنتی در برابر پوئتیک نو و پوست اندازی شعر دم بزنم و صورت مسأله را از اساس پاک کنم و بگویم شعر پارسی خیلی هم حال و روز خوبی دارد و باید به حال مردمی افسوس خورد که از در ک کمال آن عاجزند.

در این مجال تنها برآنم که به اختصار چند مسأله (یا بگو نقطه ضعف) مورد اتاق در شعر امروز را برشمرم وسپس از ظرفیت های نهفته در یکی از شاخه های شعر- که غالبا شاخه ای فرعی و درجه دو تلقی می شود- برای خلاص شدن از این نقاط ضعف و گشودن افقی تازه در مسیر حرکت شعر سخن بگویم. آن مسایل را ذیل نام «گسست» بر خواهم شمرد. آن شاخه شعر هم که به گمانم می­تواند رافع این گسست ها باشد یا لااقل زمینه را برای رفع آنها فراهم آورد، «شعر هیأتی» است.

جدایی شعر از مردم

اول: «گسست شعر از مردم» است که گمان نمی کنم منکری داشته باشد. سال هاست شاعران و منتقدان از «بحران مخاطب» و ناچیز بودن ضریب نفوذ و تأثیرگذاری شعر می نالند و تیراژ اندک دفترهای شعر را شاهد می آورند گفت :«هم خودم خواننده ام هم شاعرم، هم ناشرم» چنین روز شومی را مقایسه کنید با وضع سعدی که می گوید در کاشغر (چین امروز) اشعار تازه اش را پیگیری می کرده اند یا حال حافظ که گفت:«عراق و فارس گرفتی به شعر خوش حافظ بیا که نوبت بغداد و وقت تبریز است».

جدایی از اندیشه

دوم: «گسست شعر از اندیشه» است. بیشتر مجموعه شعرهای پیر و جوان امروز را که بتکانی به رد پایی از اندیشه ورزی و تأمل حکیمانه در هستی و حیات بر نمی خوری چند گزاره کلیشه شده در باب مرگ و زندگی و عشق تمام پشتوانه فکری و فلسفی این دفاتراست. باز مقایسه کنید با گذشته ادبیاتمان که مردم عادت داشته اند شاعران را در هیأت حکیم و عارف ببینند و بی آنکه مصداق «غاوون» باشند به راهی که شاعران نشان می دهند بروند:

پیش و پسی بستن صف اولیا

 پس شعرا آمد و پیش انبیا

جدایی از آیین.

سوم«گسست شعر از آیین» است. آیین را هم به معنای دین و مذهب و عقاید می گیریم و هم به معنای آداب و رسوم و مناسک شعر فارسی در دوران اوجش با این هر دو پیوند داشته .شعر شاعران طراز اول، هم آیینه عقاید دینی مردم بوده و هم درآیین های دینی و مراسم و مجالس مردم کاربرد می­یافته است:

شعر و شرع و عرش از هم خاستند.

تا جهانی زین سه حرف آراستند.

جدایی شعر از موسیقی

چهارم: «گسست شعر از موسیقی» است که پس از پایان دوران اوج شعر فارسی (یعنی دوره سبک عراقی) آغاز شده و گسترش یافته است. ابتدا با لحن تازه ای که با سبک هندی به شعر راه یافت آن خوش آهنگی و ترنم واژگان( آن چنانکه در سبک عراقی مشهود بود) کمرنگ شده و سپس در دوران مدرن، عامدانه زیبایی شناسی سنتی(که یک پایه اش موسیقی کلام بود) انکار شد و شعر که همزاد موسیقی بود، به سمت بی وزنی حرکت کرد. این «گسست ها» همگی با هم پیوندی وثیق دارند و هر کدامشان از سه تای دیگر مایه می گیرند و به قول علما « هم افزایی» دارند.

نسخه درمان

برای تکمیل بحث حرفی نمی ماند جز التفات دادن به این نکته که شعر هیأتی تنها شعبه شعر فارسی است که از همه این گسست ها مصون مانده و رشته پیوند ادبیات را با «مردم» ، « اندیشه» ، «آیین» و «موسیقی» حفظ کرده است. و شاید راه بازیابی شکوه شعر فارسی نیز چنگ زدن شاعران جدی معاصر به همین عروه الوثقی باشد. آیا می توان با حفظ نقاط قوت شعر معاصر و بدون واپس گرایی، عوام زدگی، مصرف محوری، و عاطفه گرایی فریبنده از ظرفیت های شعر هیأتی وآیینی برای ارتقای شعر امروز بهره برد؟

منبع:حلقه وصل